In Gouda begon men iets te voortvarend aan de transitievisie. De gemeente had vijf verkenningsbuurten aangewezen en wilde daarover in februari 2021 een inwonersavond organiseren. “We wilden daarna nog één inwonersbijeenkomst houden en dan twee buurten kiezen als startbuurt. We dachten dat intensief participeren niet hoefde omdat we op veel vragen toch nog geen antwoord hebben,” aldus Marjolein Broos, programmamanager Energietransitie Gouda.
Als gemeente te gast
Evert Hasselaar vult aan: “Wij als inwoners vreesden dat dit te snel ging. En ook dat de gemeente het door corona allemaal online zou doen, waardoor veel inwoners niet echt zouden kunnen meepraten. Wij wilden mensen activeren, met minstens een paar bijeenkomsten per wijk én eigen enquêtes. Daarvoor vroegen en kregen we tijd.” Evert is zelf al jaren bezig met duurzaamheid, onder meer als energieconsulent bij de Woonbond en bestuurslid van de Energiecoöperatie Gouda.
Als jullie geen tijd hebben, doen wij het wel
Marjolein: “De bewoners zeiden: “Als jullie geen tijd hebben, doen wij het wel” en maakten vervolgens een uitgebreider traject waarbij wij als gemeente te gast waren.” Evert: “Eerder was al een bewonersnetwerkje ontstaan rond een aardgasvrij-subsidie. Dat hebben we in onze buurt uitgebouwd, grotendeels onder de vlag van de Energiecoöperatie in onze buurt Kort Haarlem. In de vier verkenningsbuurten {een van de vijf verkenningsbuurten was een bedrijventerrein, met een eigen traject, VvS} hadden we veel contact en organiseerden wij zelf activerende bijeenkomsten. Zo ontstonden nieuwe werkgroepen. En we hielden zelf enquêtes. De uitkomsten boden we aan aan de gemeente.”
Belangrijkste conclusie daaruit was dat verder onderzoek hard nodig is, vertelt Marjolein. “De bewoners hebben veel vragen, over de kosten, mogelijke technieken, gevolgen voor hun huis en of het überhaupt wel gaat lukken.”
Ondertussen gaan de inwoners wel gewoon door met verduurzamen
Evert: “Alleen de buurt Kort Haarlem protesteerde tegen de mogelijke aanwijzing als startbuurt, want dat betekende aardgasvrij in 2030. Er zijn 400 handtekeningen opgehaald. Daar is naar geluisterd en Kort Haarlem is geschrapt als korte termijn-optie. Ondertussen gaan de inwoners daar wel actief verder met verduurzamen, maar dan zonder die dreigende deadline om snel van het gas af te moeten.”
Organisch gegroeid
Marjolein: “Gouda heeft een stevige traditie van activeren - soms door per ongeluk iets te doen wat inwoners niet willen. De gemeente heeft niet de neiging alles zelf te doen. Als inwoners opstaan, omarmen we dat. Zeker bij aardgasvrij maken; wij gaan niet over wat er in hun woning gebeurt. Het groeide bottom-up organisch, in kleine stapjes. Je hebt een paar enthousiastelingen nodig. En je moet ervoor open staan. Het gaat in kleine stapjes.”
Als inwoners opstaan, omarmen we dat
“Zo hebben we de Samen Aardgasvrij-subsidie. De enige eis daarvoor is dat vijf buurtbewoners die samen aanvragen en 20 anderen meekrijgen. Dan kun je € 5.000 subsidie krijgen voor bijvoorbeeld het organiseren van collectieve inkoopacties voor zonnepanelen in je straat. Dat gaat straatje voor straatje verder.”
Publieksversie
De concept-tvw is klaar. Daarin staat nadrukkelijk wat de tvw níet is: geen definitief besluit wanneer welke buurt van het gas gaat, geen uitspraken over kosten of definitieve warmteoplossing. Wel: algemene informatie over wat mogelijk en kansrijk is en wat mensen kunnen gaan doen. Evert is daar blij mee. “Nu de tvw gelukkig wat ruimte biedt, kunnen we door in ons eigen tempo.”
Met concrete kleine stapjes de transitievisie warmte begrijpelijker maken
In een online-publieksversie van de transitievisie warmte (www.maakgoudaduurzaam.nl) kun je binnenkort op een kaart jouw buurt aanklikken om te zien wat daar kan, welke warmteoplossing kansrijk is en wat je nu al kunt doen aan verduurzaming. Marjolein: “We maken met concrete kleine stapjes het grote verhaal van de transitievisie warmte begrijpelijker.”
Transitie op een keukentafel-manier
De transitievisie warmte gaat nu ter inzage. Marjolein verwacht veel zienswijzen: “Mensen zijn niet tegen duurzaamheid maar willen duidelijkheid. Daarover bestaan veel persoonlijke zorgen.” Evert: “De transitievisie warmte bevat prachtige teksten, maar ik kijk wat er echt in de buurt gebeurt. Het vergt nog veel tijd, want de mogelijkheden en middelen om mensen goed te begeleiden zijn beperkt. En huurders weten nog van niets. We staan aan het begin en kijken steeds positief wie wil meedoen. Ook met de mensen uit Kort Haarlem die de protestpetitie tekenden bespreken we wat er speelt en wat we aan de onvrede kunnen doen.”
We kijken steeds positief wie wil meedoen
Evert houdt als energiecoach spreekuur in een winkeltje. “Daar komen mensen langs. Dan praten we over van alles. Kleine verduurzamingsdingen, zoals wat is een goede aannemer voor een groen dak, hoe vervang ik mijn cv-ketel, wat doe ik aan de natte kruipruimte? Dat is de transitie op een keukentafel-manier. Dan zie je hoeveel hulp nodig is qua informatie, inzicht, geld en mogelijkheden.”
Geen gebrek aan goede wil
Marjolein: “Onze aanpak is: samen aan de slag en niet vooraf teveel vastleggen, want het proces is minstens zo belangrijk als resultaat. Het is technisch echt wel op te lossen, aandacht voor draagvlak en betrokkenheid is veel belangrijker {zie het kwadrant uit de TVW}. Ook de uitvoering van de TVW gaan we per buurt variëren. Samen bepalen we welke manieren we waar inzetten, bijvoorbeeld burgerraden. “
Het is technisch wel op te lossen.
Aandacht voor draagvlak en betrokkenheid is veel belangrijker
Evert: “Er is dit jaar heel veel gebeurd. Inwoners begrijpen nu beter de beperkingen van de gemeente, qua mensen en middelen, maar zien ook dat er geen gebrek is aan goede wil. De samenwerking is behoorlijk transparant. We werken samen aan nieuwe vormen van democratie.”
Haarlem doet aan ‘gestructureerd maatwerk’. De mate waarin een buurt al bezig is met de energietransitie en er al kennis en draagvlak is, bepaalt de vorm waarin de gemeente met bewoners in gesprek gaat.
Te veel wijken om 100% maatwerk te kunnen leveren
“Er zijn te veel wijken om honderd procent maatwerk te kunnen leveren”, zegt Sam de Guchteneire, adviseur duurzaamheid bij de gemeente Haarlem. “We kijken naar wijken waar de meeste potentie is en waar al energie zit. Neem het Ramplaankwartier, waar bewoners jaren geleden zelf met plannen kwamen voor zonnepanelen op de Fablo-tennishal. Het was één van de eerste en grootste postcoderoos-projecten. Sinds 2014 leveren deze zonnepanelen stroom aan meer dan tweehonderd huishoudens. We werken in deze wijk nu samen met de TU Delft en het bewonersinitiatief om mogelijkheden voor een gasvrije wijk te onderzoeken. En we zijn ook aan de slag in Meerwijk, waar ruim zeventig procent van de huizen van woningcorporaties is. Daar kunnen we makkelijker afspraken mee maken dan met afzonderlijke huishoudens. En we willen graag de bewezen aanpakken in deze wijken kunnen gebruiken in andere wijken.”
We willen de bewezen aanpakken gebruiken in andere wijken
Initiatieven uit andere wijken die zich hebben aangemeld met plannen voor duurzame energie worden wel ondersteund en geënthousiasmeerd, maar kunnen budgettair en in menskracht niet hetzelfde participatietraject krijgen als bijvoorbeeld Ramplaankwartier en Meerwijk. Christien van Verseveld, communicatieadviseur duurzaamheid bij de gemeente: “Neem het centrum. Dat kwam helaas niet aanmerking maar de bewoners gaan goed verder. Zij organiseren er een markt en wij helpen ze.” Sam: “In Haarlem zijn veel energiecorporaties die al langer bezig zijn met duurzame initiatieven en nu iets anders willen en zich nu ook voor de transitievisie warmte gaan inzetten.”
Van campagne tot focusgroep
Bewonersinitiatieven worden actief ontvangen en krijgen snel een reactie van de gemeente. “Er is veel IQ en EQ in de wijken. Die kracht moet je gebruiken”, stelt Christien. “Op het gemeentekantoor hebben we vaak niet de kennis die daar wel is.” Haarlemmers worden gestimuleerd tot initiatieven. Haarlem wil in 2040 gasvrij zijn. De campagne ‘Haarlem wordt steeds gasvrijer’ ondersteunt deze ambitie en inspireert bewoners om zelf aan de slag te gaan. Met ‘Right to Challenge’ daagt Haarlem bewoners uit taken van de gemeente over te nemen als zij met plannen en ideeën komen die sneller, beter en/of goedkoper zijn.
Je moet de IQ en EQ in een wijk gebruiken
In Meerwijk vormt een groep van zo’n veertig vrijwilligers een klankbordgroep om mee te denken over de duurzame oplossing in deze wijk. De groep komt eens in de drie maanden bijeen en bezocht onder andere het warmtenet van Zaandam. In het Ramplaankwartier zijn enthousiaste bewoners actief als ambassadeur. In de campagne ‘Haarlem wordt steeds gasvrijer’ komen zeventien bewonerservaringen aan bod. Christien: “Haarlemmers kunnen bij hen op bezoek om toepassingen van duurzame energie te bekijken en ervaringen te horen.” Om ook andere mensen dan alleen de bekende usual suspects te bereiken, gaat Haarlem werken met een gelote focusgroep. Sam: “We moeten het idee nog uitwerken, maar willen mensen willekeurig selecteren voor een diner waarnaar ze een buurman of buurvrouw kunnen meenemen.
Integrale blik
Binnen de gemeentelijke organisatie worden kennisdeling en afstemming tussen de afdelingen gestimuleerd voor een integrale blik. Sam: “Tijdens het maandelijkse Kenniscafé bespreken we best practices op het terrein van participatie en kunnen we bij elkaar kennis opvragen. In de hal van het gemeentehuis staat een grote participatiekalender, waarop we kunnen zien wanneer en waar welke bijeenkomst is. Zo rijden we elkaar niet in de wielen, maar kunnen we ook onderwerpen koppelen.” Voor de energiecoaches leggen Sam en Christien bijvoorbeeld contact met het sociaal domein, omdat geld besparen dan de insteek is voor een gesprek met bewoners met de energietransitie op de achtergrond.
In de hal van het gemeentehuis staat een grote participatiekalender
De gemeenteraad geeft ruimte aan het participatietraject voor de transitievisie warmte. “Participatie gaat bóven tijd”, zegt Christien. Raadsleden worden uitgenodigd voor participatiebijeenkomsten en van alle participatie wordt verslag gemaakt, dat bij de transitievisie warmte wordt gevoegd. “Als gemeente hebben we een regierol in de transitievisie warmte, maar het is juist fijn dat Haarlemmers meedenken. Wij moeten kijken hoe we ze als gemeente het beste kunnen ondersteunen. Het zijn keuzes die we samen willen maken.”