Sander Willemsen en Bram van Beek zijn als gebiedsregisseurs bij de gemeente Amsterdam aan de slag met aardgasvrij maken van uiteenlopende wijken. “Je gaat nooit iedereen betrekken, maar wilt wel iedereen goed informeren”, vertelt Sander. “Dat kan ook via de actieve inwoners.” Bram vult aan: “Meestal start het bij een voorhoede, initiatiefnemers die houden van pionieren en steeds ‘het volgende nieuw’ zoeken. MeerEnergie wordt bijvoorbeeld getrokken door mensen die jarenlang met duurzaamheid bezig zijn.”
Initiatiefnemers zijn meestal mensen die houden van pionieren
MeerEnergie
MeerEnergie (opent in een nieuw tabblad) is een initiatief van een groep inwoners van Watergraafsmeer in Amsterdam. Zij zagen kansen in de restwarmte van datacenters van het nabije sciencepark voor een warmtenetwerk. Dat de gemeente er de openbare ruimte moest vernieuwen, gaf momentum.
Sander: “Maar toen werd onze planning leidend: het bewonersinitiatief moest maar snel aanhaken of anders afhaken. Uiteindelijk werd het initiatief wat meer leidend: de vernieuwing werd een jaar uitgesteld en het initiatief moest wat versnellen. Deze groep is mondig en in staat te sturen op gelijkwaardige samenwerking. Maar dat zijn niet alle inwoners.”
Verbreding
Bram: “We laten ruimte waar mogelijk, maar sturen vaak wel op verbreding van de groep. Initiatiefnemers kunnen zelf kiezen met wie zij samenwerken, kunnen mensen uitsluiten. Wij zijn er voor elke Amsterdammer. Wij moeten ook mensen die de boot afhouden aan boord brengen. Of ze in ieder geval daartoe de kans toe geven. In elke stap kijken we of het stille midden wat minder stil is.”
Ook mensen die de boot afhouden aan boord brengen
Die verbreding kun je stimuleren (‘heb je ook je buren gevraagd?’) of actief bevorderen. Initiatiefnemers zoals MeerEnergie krijgen geld van de gemeente, voor onafhankelijk onderzoek maar ook als compensatie van hun inzet zodat zij het proces goed kunnen organiseren; actief verbreden door langs de deuren te gaan, te zorgen voor goede communicatie en website, et cetera. Bram: “Er is ook een subsidie voor het aardgasvrij maken van de woning, van maximaal €5.000. Voorwaarde daarvoor is dat het proces goed is doorlopen en er draagvlak is. Dat is ook een stok achter de deur.”
Stap voor stap
Sander: “We volgen standaard de stappen initiatief, verkenning, haalbaarheid, ontwerp en uitvoering en sluiten alle stappen netjes af. Voor elke stap kijken wat nodig is, met wie en hoe. Dan komen de meeste belangen en groepen stap voor stap in beeld. Zo kunnen we altijd terugkijken en aantonen dat de relevante afwegingen zijn gemaakt. Vooral in de verkenning gaat veel aandacht uit naar: wie wonen er, welke groepen en instanties zijn actief?”
Bewoners zijn altijd in enigerlei vorm georganiseerd
“Als er geen initiatiefgroep is, gaan we praten met sleutelfiguren”, vertelt Bram: “Meestal zo’n 10 mensen die al een bepaalde rol hebben in de wijk. Zij verbinden vaak meerdere groepen en via hen daal je af in de wijk. Er is altijd een ingang. Bewoners zijn altijd in enigerlei vorm georganiseerd.”
Als er geen initiatiefnemers zijn
Over heel Amsterdam is hooguit 1% van de inwoners actief bezig met initiatieven, schatten Bram en Sander. In de Van der Pekbuurt (opent in een nieuw tabblad) was er aanvankelijk geen initiatiefgroep. Corporatie Ymere had tijdens een renovatie in het Noordelijke deel vrij top-down voor stadswarmte gekozen. De rest van de buurt voelde zich nogal overrompeld. Bram: “Daarop kwam een verontruste groep inwoners bij ons. Samen zijn we een onderzoek gestart naar de uitgangspunten van de buurt. In feite is het proces toen opnieuw gestart.”
Zoiets kost tijd. Eerst moet de kou uit de lucht zodat ruimte ontstaat om naar elkaar te luisteren, aldus Bram: “We moesten elkaars taal leren spreken, maar ook helpen met de nodige kennis. De materie is complex. Ook wij leren nog elke dag.”
De hardste schreeuwers zijn vaak mensen met mooie plannen
Sander vult aan: “We hebben vanzelf veel aandacht voor de spreekwoordelijke hardste schreeuwers - vaak mensen met mooie plannen - maar je wilt ook het stille midden horen. En die zijn vaak niet georganiseerd.” Bram: “In de buurten nodigen we per huis-aan-huis-brief iedereen uit voor informatieavonden. De mensen die we al kennen vragen we hun buren te attenderen. En misschien gaan we werken met random-loting, om mensen die nog niet in beeld zijn te bereiken.”
Niet overvragen
Bram: ”We overvragen mensen snel. Het vergt gauw veel tijd. Dat kan je niet van iedereen vragen.” Sander: “Wij zijn gewend om vaak, lang en overdag te vergaderen. Voor veel inwoners is dat een drempel. Onbewust zoeken we eigenlijk een professionele overlegpartner.”
Juist als het lekker loopt, moet je opletten
Een valkuil is dat je vooral werkt met hoger opgeleiden in vrije beroepen, die gewend zijn aan vergaderen en over hun eigen tijd beschikken. Voor andere mensen moet je andere vormen inzetten. Tijd nemen om ze mee te nemen. Soms moet je initiatiefnemers afremmen als zij ver voor het peloton uitlopen. Dat is lastig zegt Bram: “Want zij hebben energie en enthousiasme. Juist als het lekker loopt, moet je opletten: wát loopt er lekker? Als processen snel gaan, is er misschien wel te weinig aandacht voor verbreding.”