PAW in de praktijk: Wilhelmina Gasthuis in Amsterdam

13-04-2022
6162 keer bekeken

In 64 proeftuinen werken we aan het aardgasvrij maken van een woonwijk, dorp of buurt. Hoe pak je dat aan, een wijk aardgasvrij maken? In de rubriek ‘PAW in de praktijk’ gaan we op zoek naar antwoorden.

Bewoners van de WG-buurt in Amsterdam-West willen voor hun verwarming overgaan op warmte uit het Jacob van Lennepkanaal. Al een paar jaar werken ze aan een plan voor een eigen warmtebedrijf dat rond het vroegere Wilhelmina Gasthuis duizenden woningen kan verwarmen. Een kopgroep van ongeveer tien bewoners nam in 2018 het initiatief voor een duurzaam WG-terrein. Op de eerste twee bewonersavonden bleek het idee breder te leven in de buurt. Dit leidde tot de oprichting van de eigen energiecoöperatie KetelhuisWG die zelf energie gaat produceren en distribueren. Belangrijk uitgangspunt hierbij is onder meer dat eigenaren, huurders en ondernemers niet meer gaan betalen dan ze nu betalen voor verwarmen met aardgas. “Het is een uitgangspunt dat bewoners vertrouwen geeft om mee te doen”, vertelt Ted Zwietering, voorzitter van Ketelhuis-WG. “We willen er bovendien voor zorgen dat ons energiesysteem ook in de toekomst betaalbaar blijft. Om zelf regie te houden ons niet afhankelijk te maken van marktpartijen, hebben we onze eigen energiecoöperatie in het leven geroepen.”

Warmte uit het kanaal

De kopgroep verdiepte zich drie jaar geleden in de vraag welke duurzame warmtebronnen en -technieken geschikt konden zijn om de WG-buurt van energie te voorzien. Hieruit groeide het plan om met zoveel mogelijk van de 2500 huishoudens in de buurt over te schakelen op een eigen warmtenet. Daarvoor wordt warm water opgewekt door grote buurtwarmtepompen die het hele jaar door worden gevoed met ondergronds opgeslagen warmte uit het Jacob van Lennepkanaal. “Het gaat dus om aquathermie in combinatie met seizoensopslag en collectieve warmtepompen”, vertelt projectleider Annette Schermer. “De bewoners kozen voor dit systeem omdat het voldoende capaciteit biedt voor de hele buurt. Daarnaast is het veel efficiënter in CO2-reductie dan bijvoorbeeld individuele warmtepompen. En we verwachten dat het betaalbaar wordt.” Ted: “We wonen hier vlak bij een kanaal, het lag dus voor de hand om voor aquathermie te kiezen. Waternet stimuleert ons hierbij om het systeem te onderzoeken en doet ook een investering. Want als het hier lukt, kan het in nog veel meer wijken en buurten met aquathermiebronnen in Amsterdam.” 

Win-win situatie

Het systeem werkt als volgt: in de zomer verwarmt de zon het oppervlaktewater in het kanaal. Het KetelhuisWG-gemaal pompt het warme oppervlaktewater uit het kanaal en geeft de warmte via een warmtewisselaar af aan water uit de warmte-koude opslag (WKO). Het oppervlaktewater stroomt een paar graden koeler terug het kanaal in en komt niet in het energiesysteem. Annette: “Dit is een win-win situatie, KetelhuisWG heeft warmte en vermindert het effect van klimaatverandering waardoor het Jacob van Lennepkanaal opwarmt.” De warmte-koude opslag ligt meer dan 100 meter diep onder het WG-terrein. Hier wordt de gewonnen zomerwarmte opgeslagen in het diepe grondwater, klaar voor gebruik tijdens de koudere dagen.

Buurtwarmtepompen

In de zomer gaat de warmte van het Jacob van Lennepkanaal ook rechtstreeks naar de buurtwarmtepompen voor warm tapwater. In de koudere maanden van het jaar wordt het warme water uit de warmte-koude opslag omhoog gepompt en tot 70 graden Celsius verwarmd door enkele collectieve buurtwarmtepompen. De warmtewisselaar geeft de warmte af aan het water in het distributienet en het afgekoelde grondwater gaat terug in de warmte-koude opslag. Het distributienet brengt het verwarmde water naar alle aangesloten woningen van de WG-buurt. Daar geeft wederom een warmtewisselaar de warmte af aan het water in de cv-installatie van de woningen. Annette: “Het gaat dus om drie verschillende warmtecircuits die goed op elkaar worden afgestemd door middel van een slim systeem met datamonitoring. Hiervoor hebben we inmiddels een functioneel voorontwerp dat in de volgende ontwerpfases wordt uitgewerkt.” 

Gebouwenfolder

Ted: “Hoe beter het systeem reageert op de warmtevraag in de woningen, hoe efficiënter het kan functioneren. De warmtevraag van de dertig gebouwen verschilt per bouwjaar en type gebouw. De oudste panden dateren van eind 19e eeuw, maar er staat ook nieuwbouw uit de 21ste eeuw. Zoals bekend zijn oudere woningen meestal minder goed geïsoleerd. Alle woningen worden zodanig aangepast dat ze comfortabel te verwarmen zijn. Per gebouw hebben we daarom een specifieke gebouwenfolder gemaakt met maatregelen die we aanbevelen. Ook de tarieven hebben we per gebouw voor bewoners concreet en inzichtelijk gemaakt.”

Voorcontracten

KetelhuisWG staat momenteel op het punt om voorcontracten af te sluiten met bewoners. In dat contract tekenen zij voor aansluiting op het moment dat de energiecoöperatie tot realisatie kan overgaan. “Op basis daarvan weten we binnenkort wat het draagvlak in een gebouw is en kunnen we de volgende stap nemen. We gaan pas bouwen op het moment dat we voldoende klanten hebben”, vertelt Annette. Voor beide kanten wordt in het contract een voorbehoud gemaakt. Annette: “Wij moeten ervan af kunnen als we bijvoorbeeld de financiering niet rond krijgen. Ook bewoners moeten eronderuit kunnen als wij het ‘niet meer betalen dan nu’-principe niet kunnen garanderen.” Ted: “De gemeente Amsterdam wil graag dat KetelhuisWG bij voorkeur een voorbeeldproject wordt voor een schaalbare aanpak voor een lokaal, duurzaam én betaalbaar bewonersinitiatief en dus niet een eenmalig uniek project.” 

Meer weten over de ervaringen in proeftuin WG-buurt? Ga dan naar Plankenzondergas.nl of KetelhuisWG.nl

Afbeeldingen

X (voorheen Twitter)

Cookie-instellingen