Het heft in eigen handen

“Wij als gebruikers willen het heft in eigen handen hebben.” Zo staat het op de website van coöperatie KetelhuisWG in Amsterdam. Ketelhuis WG bestaat uit bewoners en ondernemers gevestigd op het terrein van het voormalige Wilhelmina Gasthuis in Amsterdam. Het is een bonte verzameling bedrijfspanden en appartementencomplexen bestaande uit huur, particulier eigendom, (gemengde) VVE’s en corporatiewoningen. Op het eerste gezicht niet echt ideaal basismateriaal voor een collectieve en duurzame energieoplossing. Toch is dat precies wat KetelhuisWG van plan is: fossielvrije en betaalbare verwarming in eigen beheer. 

Zelf doen

Theo Konijn is één van de drijvende krachten achter het initiatief. “Het zit in ons DNA: zelf doen. Zelf doen betekent in dit geval: een marktconsultatie en vervolgens naar de gemeente en provincie met een onderbouwde subsidieaanvraag. Deze stappen zijn inmiddels met succes gezet. Daar ging een lang voorbereidingstraject aan vooraf om de geesten rijp te maken: vanaf september 2018 talloze bewonersbijeenkomsten, bezoekjes aan bewoners door de energiecoach, ambassadeurs per woningblok, foliebrigades, zaterdagse informatierondjes met de Aardgasvrij-bus en veel, héél veel gesprekken aan statafels in het trappenhuis. KetelhuisWG had bij de organisatie van het proces veel aan de ervaringen in het Buurtwarmte-netwerk. De coöperatie maakte gebruik van de Buurtwarmte-processtappen en vond er een klankbord voor lastige beslissingen rond de financiering. Konijn: “We hebben onlangs nog gespard met ZeeuWind en andere coöperaties over ons model voor Organisatie en Financiering.”

Geen grote marktpartijen

En er kwam een coöperatie, KetelhuisWG. Alleen bewoners (huurder of eigenaar, dat maakt niet uit) en bedrijven met een energieaansluiting kunnen lid worden. De coöperatie staat bewust niet open voor bedrijven of organisaties met een ander belang. Konijn: “Elders treedt de woningcorporatie vaak op als de ‘beslisser namens de bewoners’. Dat klopt niet: hun bewoners sluiten zelfstandig een contract met een energieleverancier. Wij zien de woningcorporatie wél als onmisbare partner in het onderzoek en de bouwkundige ingrepen.” Ook het eigen beheer, zonder marktpartijen is cruciaal, meent Konijn: “Je kunt als bewoner nu nog individueel kiezen, omdat er marktwerking is. Maar bij collectieve oplossingen zit je al snel voor 30 jaar vast aan een monopolist. Als grote marktpartijen je warmtenet exploiteren, heb je altijd een financieringsprobleem omdat hun rendementen in de buurt van 12% liggen. Over 30 jaar lopen de financieringskosten daardoor op tot gigantische bedragen. Maar als je de rente laag kunt houden, en denkt in termen van een maatschappelijk rendement, wordt de aanleg van een warmtenet ook in de oudbouw haalbaar.” 

Warmte uit het kanaal

Er ligt nu een voorstel om aquathermie vanuit het nabijgelegen Jacob van Lennepkanaal in te zetten voor clusters van steeds 300 woningen. De coöperatie koos pragmatisch voor middentemperatuurverwarming. Dat biedt de mogelijkheid om meteen te starten, zonder enorme bouwkundige ingrepen. Het isoleren komt later en wordt beloond door het tariefsysteem. Alleen de nieuwste, goed geïsoleerde gebouwen worden meteen al aangesloten op de retourleiding en krijgen lagetemperatuurverwarming. Maar dan nog is het project qua omvang (1.443 woningequivalenten) en complexiteit indrukwekkend. Konijn. “Als coöperatie heb je een fikse achterstand op de partijen met wie je onderhandelt. Je hebt geen positie, geen geld, geen kennis. Elke coöperatie worstelt met voorfinanciering en kennisinkoop. Coalitievorming met overheden, marktpartijen of adviesbureaus is vaak de oplossing, maar gaat wel ten koste van je onafhankelijkheid en helaas, vaak ook van daadkracht en tempo. Daar moeten andere subsidie-arrangementen voor komen waarin de voorfinanciering gelijke tred houdt met de prestaties (in ontwerp, business case, draagvlak, uitvoering en financiering) in de ontwikkelingsfasen van het warmtesysteem.” 

Warmtebedrijf oprichten

KetelhuisWG krijgt tot nu toe vooral positieve bijval; iedereen lijkt blij met het initiatief. Er hebben zich inmiddels ruim 300 bewoners aangemeld als lid, maar Konijn hoopt dat straks iederéén op het terrein lid wordt. Of het aquathermieplan doorgaat, wordt een ALV-besluit, want de leden van de coöperatie moeten eerst akkoord gaan. Doen ze dat, dan krijgt een aannemer het verzoek om een uitvoeringsplan te maken waarmee KetelhuisWG naar een bank kan stappen. De volgende stap wordt de oprichting van een warmtebedrijf dat het plan operationeel gaat uitvoeren. De bewoners zullen daarvan 51% van de aandelen in handen krijgen. In principe kun je straks alleen een aansluiting krijgen als je lid bent van de coöperatie. “Maar zo ver zijn we nog niet qua voorbereiding”, aldus Konijn.

Bewoners beslissen zelf

De uiteindelijke uitvoering blijft een besluit van de bewoners, want de afnemers in elk appartementencomplex moeten toestemming geven om aan de slag te gaan in hun gebouw. Bij VVE’s moet er een meerderheid zijn, bij de corporatiewoningen moet 70% van de huurders mee willen doen en bij het bedrijfsverzamelpand moet de eigenaar een besluit nemen. “Mensen moeten er zelf in willen stappen. Als coöperatie kun je alleen het aanbod doen, de bewoners beslissen zelf.”