Susanne van Suylekom en Frank ter Beek werken intensief samen aan het vinden van een duurzame bron voor het bestaande warmtenet in de wijk Poelgeest, deel van het dorp Oegstgeest onder de rook van Leiden. Zij als stakeholdermanager bij Vattenfall, hij als bestuurslid van bewonersinitiatief Energiek Poelgeest. Een op het eerste oog ongewone samenwerking, aangezien bewonersinitiatieven vaak juist tegen grote spelers als Vattenfall ageren. Wat drijft hen toch bij elkaar? Hoe ziet dit er in de praktijk uit en wat winnen ze er beide mee?

Hoe is jullie contact ontstaan?

Frank legt uit: “In de wijk Poelgeest ligt een warmtenet dat eigendom is van Vattenfall, met de Leidse aardgascentrale van Uniper als huidige warmtebron. In 2015 heeft bewonersinitiatief Energiek Poelgeest de eigenaar van het warmtenet Nuon (nu Vattenfall) uitgenodigd om in gesprek te gaan over de mogelijkheid om hier een duurzame bron voor te vinden. Wij hoopten op een oplossing met gebruik van aquathermie – warmte uit water - maar de bron lag uiteindelijk te ver weg. Dat bleek uit een haalbaarheidsstudie waar de gemeente en het Hoogheemraadschap ook bij betrokken waren. Helaas wilden niet alle partijen meedoen met een vervolgverkenning. De gemeente bijvoorbeeld had weinig middelen en kon maar een beperkte rol spelen. Dus zijn Vattenfall en Energiek Poelgeest samen verder gegaan, op zoek naar een andere duurzame bron op basis van aquathermie.” Susanne vult aan: “Voor Vattenfall is deze samenwerking interessant omdat we bewonersinitiatieven in de toekomst vaker gaan tegenkomen. Gemeenten waar we voor werken willen ook graag dat er iets gebeurt met initiatief vanuit de wijk. Dit is de eerste samenwerking met een bewonersinitiatief vanuit de warmtetak van Vattenfall en we willen er vooral van leren. Om samen te werken moet een bewonersinitiatief wel dicht bij een net van Vattenfall zitten en dat is voor Energiek Poelgeest het geval. Maar onze andere warmtenetten liggen veelal in meer kwetsbare wijken, waar minder bewonersinitiatieven actief zijn.”

Is de samenwerking formeel vastgelegd?

Susanne: “We hebben een intentieovereenkomst opgesteld en ondertekend, en daar ook een persbericht over uitgestuurd.” In de intentieovereenkomst staat hoe Energiek Poelgeest en Vattenfall willen samenwerken en welke volgende stappen ze gaan zetten om een aquathermie-warmtebron te realiseren. Ook staan er concrete afspraken in de overeenkomst over de voorwaarden waar het project – als het gerealiseerd wordt – aan moet voldoen. De warmtevoorziening moet bijvoorbeeld duurzaam, veilig en betrouwbaar zijn en de kosten moeten zowel voor de bewoners als voor Vattenfall acceptabel zijn.

Hoe ziet de samenwerking er in de praktijk uit?

Susanne: “We werken op gelijkwaardige basis samen. Daarin blijven we wel steeds opnieuw uitvinden hoe we de samenwerking voor beide partijen goed houden, bijvoorbeeld qua belasting.” Frank: “We hebben aan het begin van iedere maand een voortgangsgesprek. Daarnaast werken we samen in verschillende werkstromen. Dit is de manier van werken bij Vattenfall.” Susanne vult aan: “De werkstromen gaan over samenwerking, techniek en de business case. In elke werkgroep zitten mensen van zowel Energiek Poelgeest als Vattenfall.” Frank: “Vanuit Energiek Poelgeest zijn er in totaal zo’n zeven mensen bij betrokken.” Susanne: “En vanuit ons zijn het zes mensen die direct meewerken en een stuk of vier minder direct.” Frank doet als gepensioneerd chemicus die actief was in milieuonderzoek en -beleid volgens Susanne qua kennis ook niet onder aan die van de medewerkers van Vattenfall. Al blijft er een verschil tussen betaalde professionals en vrijwilligers wat betreft beschikbare tijd. Susanne: "Wij kunnen daardoor meer tijd besteden aan het uitwerken van de business case en techniek.” Frank: “Vanuit Energiek Poelgeest wordt wel iemand ingehuurd die veel organiseert in de samenwerking, zij werkt gestructureerd en communiceert goed. Dat heb je echt nodig om dingen voor elkaar te krijgen.” Susanne merkt wel dat sommige collega’s nog moeten wennen aan de betrokkenheid van externen. Wat haar betreft sluit Frank namelijk aan bij alle overleggen waar belangrijke besluiten worden genomen. Zo is het honderd procent transparant. Maar dat bleek intern nog een stap te ver.  

Wat hebben jullie tot nu toe met elkaar bereikt?

Frank: “Voor mij is het een succes dat Vattenfall nu intensief samenwerkt met een bewonersinitiatief.” Susanne reageert: “Ik vind het ook een mooie stap dat Vattenfall dit nu doet. Het is een lang traject waarin we steeds stappen zetten die niet zo groot lijken, maar ons wel weer verder brengen. We hebben bijvoorbeeld een business case uitgewerkt, technische opstellingen voor aquathermie gemaakt, berekeningen gedaan. Een collega zei ‘Als aquathermie hier niet lukt, dan lukt het nergens.’ ”

In hoeverre krijgen de bewoners van Poelgeest straks zeggenschap over de bron en het warmtenet, aangezien Vattenfall de eigenaar blijft?

Frank: “We zijn begonnen met de discussie daarover. Zeggenschap is wel onze insteek, maar dat ligt nog ver weg. We hebben bijvoorbeeld nog geen model waarin bewoners financieel kunnen participeren. We zijn nu zo ver dat de bewoners in een workshop hebben gezegd dat het belangrijk is dat er een duurzame bron komt, en dat aquathermie een goede richting is.” Susanne: “Het probleem is vooral dat we bij aquathermie nog niet goed weten wat het financieel oplevert, zoals we dat wel weten bij energie uit zon en wind. We hebben het over grote investeringen van twee tot drie miljoen euro, waarbij er meer dan een derde aan subsidie bij moet om het haalbaar te maken. Als je investeert en geen rendement hebt dan moet je geld bijleggen. Kun je dat van bewoners vragen? Ons doel is hier ook niet om met winst een bron te ontwikkelen, maar om te leren over aquathermie en de samenwerking met een bewonersinitiatief. We hopen dat het ons gaat lukken. Daarbij hebben we de wens om de bewoners zeggenschap te geven, maar we weten nog niet hoe.”

Hoe wordt er door bewoners uit de wijk aangekeken tegen jullie samenwerking?

Frank: “Ik vermoed dat ze het positief bekijken. In een enquête zegt tachtig procent op de hoogte zijn van de samenwerking met Vattenfall. Ik heb nog geen negatieve berichten doorgekregen.” Susanne: “Wat ook helpt is dat we ons gezicht laten zien in de wijk. De bewoners zien daardoor dat het ook maar gewoon mensen zijn die bij Vattenfall werken. Zo is er recent gezamenlijk een tour voor bewoners door de wijk georganiseerd langs de installaties van Vattenfall.”

Tot slot kraakt Frank nog een kritische noot: “Het enige lastige voor ons blijft dat je te maken hebt met een monopolist. Er is bijvoorbeeld geen onderhandeling mogelijk over de prijs omdat ze geen verschillende prijzen kunnen hanteren op verschillende plekken. En ook niet over het eigendom van het net. Maar omdat het net er al ligt en het niet efficiënt is om er een naast te leggen heeft Energiek Poelgeest eigenlijk geen andere keuze dan samen te werken. We hebben in Nederland veel ruimte gegeven aan energiebedrijven, die konden grotendeels hun gang gaan. Nu is het moeilijk voor bewoners om daar nog aan te tornen. Het zou op andere plekken beter zijn als de gemeente een nutsbedrijf organiseert of iets met bewoners probeert op te zetten. En dan kun je een energiebedrijf vragen om een onderdeel daarvan in te vullen. Momenteel zien wij onszelf vooral als aanjagers van de energietransitie in de wijk.”