Hoe ga je om met felle tegenstand in je aardgasvrije aanpak? Een vraag waar veel professionals op kauwen. We horen en investeren veel in mensen met een sterke mening, de uitersten. Zij domineren het debat en daar proberen we als bruggenbouwer tussen te staan. Volgens Bart Brandsma, praktisch filosoof, kun je je beter richten op het stille midden. Tijdens een PAW-workshop presenteerde Brandsma zijn denkkader over polarisatie en dat biedt houvast om met het wij-zij-denken om te gaan.   

Wat is polarisatie?

Polarisatie gaat over wij-zij-denken. Wel of niet voor zwarte piet, vaccinatie, klimaataanpak etc. Het is een constructie uit opvattingen en emoties waarbij gevoel belangrijker is dan verstand. Polarisatie heeft altijd brandstof nodig, voeding voor het ‘wij’ en het ‘zij’. Hoewel polarisatie en conflict met elkaar te maken hebben, is er een duidelijk onderscheid. Bij conflicten is er sprake van plaats en tijd en zijn er probleemeigenaren aan te wijzen. Rationele belangen kunnen op een rij worden gezet, terwijl polarisatie draait om gevoel en identiteit. Conflict is eigenlijk het kleine broertje van polarisatie en moet soms eerst opgelost worden. Belangrijke vragen bij polarisatie zijn: welke wij-zij is hier aan de orde, wie levert de brandstof en wat is die brandstof? 

Vijf rollen

Er zijn verschillende posities te benoemen in het krachtenveld van polarisatie:

1. De uiterste polen (pushers): hebben een hele sterke mening en staan in de spotlight. Zij creëren een spanningsveld waarin mensen sterk het gevoel krijgen te moeten kiezen.
2. De volgers (joiners): kiezen een kamp, hebben een iets minder sterke mening en zijn het ook niet 100% eens met de pusher.
3. De bruggenbouwer: hebben oog voor beide standpunten, stellen zich boven de partijen op, vinden dat er iets gedaan moet worden aan de polarisatie en geven de grenzen aan. Ze kiezen vaak voor dialoog.
4. Het stille midden: kiezen geen kant, zijn niet zwart, wit, maar grijs. Soms vanuit onverschilligheid (ik heb wel wat anders aan mijn hoofd), soms juist vanuit sterke betrokkenheid (nuance) en soms vanuit neiging om altijd te bewegen tussen voor en tegen. De pushers richten zich op de middengroep.
5. De zondebok: zijn de dupe van geen kant kiezen. Als de polarisatie wat langer aanhoudt en het spannend wordt, mag je niet meer in het midden staan. Je moet een kamp kiezen, anders ben je een ‘verrader’.

Gamechangers

De gemeente kiest vaak voor de positie van neutrale bruggenbouwer. Dat levert vaak niet het gewenste effect omdat je je voortdurend wordt gewogen en gedoogd in plaats van vertrouwd en als onpartijdig wordt gezien. Je geeft de pushers die niet uit zijn op dialoog en compromissen juist meer podium. Zoek een positie in het stille midden zegt Brandsma. Ongeveer 80% van de mensen zit daar. Zoek uit wat hun vraagstuk is en herdefinieer het verhaal. Zorg met verbeeldingskracht voor een verhaal dat verbindt en rust brengt. Hij benoemt vier gamechangers:

1. Verander je doelgroep: ga het midden versterken in plaats van de polen bestrijden.
2. Verander het onderwerp: verken het vraagstuk van het midden, wat vinden zij belangrijk?
3. Verander je positie: neem positie in het midden.
4. Verander je toon: praat niet meer over goed en fout, kies voor een neutrale toon. Stel vragen, luister en schort je eigen oordeel op.

Het is zinvol om de informele leiders in de middengroep te vinden en te bouwen aan een netwerk. Als overheid mag je best een dilemma presenteren, daar win je draagvlak mee. Heel vaak speelt de kwestie ‘ik wil best wel iets, maar ik mis de menselijke maat’. Help dan hiermee om te gaan. Nog een laatst tip: pas op met ambassadeurs inzetten. Het is een misvatting dat je daar invloed op hebt. Ze moeten heel lang bepaald gedrag vertonen, wil je daar op kunnen bouwen.