In de praktijk: Leusden

Hoe pak je dat aan, een wijk aardgasvrij maken? Op deze pagina vind je verschillende voorbeelden uit de praktijk.

In 66 proeftuinen wordt gewerkt aan het aardgasvrij maken van een woonwijk, buurt of dorp. Tussen 2018 en 2030 doen we in het hele land veel noodzakelijke ervaring op. Hier lees je erover!

Tijdens het congres is de nieuwe selectie proeftuinen bekendgemaakt. De gemeente Leusden, die al voortvarend is begonnen met de wijk Rozendaal, bekend van de karakteristieke Eurowoningen, zit hier ook bij. Hoe pak je dat aan, een wijk aardgasvrij maken? Hier gaan we op zoek naar antwoorden.

Meteen is duidelijk dat deze proeftuin een gezamenlijk inspanning is, want in een snel belegd interview vlak voor het congres spreken we dit keer vier betrokkenen: Huibert Boer, beleidsadviseur energietransitie en Merel Toussaint, projectleider wijkwarmteplannen van de gemeente Leusden, samen met Bart Droppers en Jos Smook, bewoners en beide lid van Buurtteam Eurowoningen Toekomstbestendig. De wijk heeft twee keer eerder een aanvraag ingediend, waarbij ze telkens net buiten de selectie waren gevallen. Allen zijn enthousiast dat Leusden deze ronde wel ‘in de prijzen is gevallen’.

De adviescommissie aardgasvrije wijken benoemt dan ook het lerend vermogen, volharding en jarenlange samenwerking als de kwaliteiten van deze proeftuin. Merel: “Rozendaal is een bijzondere wijk, maar kan wel model staan voor andere wijken en gemeenten omdat de ingrediënten voor succes zijn: actieve bewoners en een lokale infrastructuur, een aanjager die deze bewoners faciliteert in de samenwerking zoals Buurkracht of in ons geval Henriette Former van de Groen Belevenis en een gelijkwaardige samenwerking met de gemeente op basis van vertrouwen en gemeenschappelijke belangen.”

Vanaf de bouw, zo’n 50 jaar geleden, trok de parkachtige opzet veel nationale én internationale aandacht. De wijk telt 476 identieke drive-in-woningen, geschakeld in lange bogen, allen in particulier eigendom. “Vanaf de start is het groenonderhoud door de bewoners zelf georganiseerd. Ze zijn verbonden in Groenstichting Rozendaal, die de openbare ruimte en onder meer een buurtzwembad en -tennisbaan beheert. Het is een actieve organisatie, wat de sterke sociale cohesie in deze wijk kenschetst”, zo vertelt Huibert. “En die hechte buurt met hoge bewonersbereidheid is een kans die we als gemeente graag faciliteren.”

Bewoners aan het stuur

“Twee jaar geleden zijn we een samenwerking gestart met de Groenstichting. Die kon geen formele partner zijn, waarna een groep actieve bewoners is gevormd. Met ondersteuning van Buurkracht is hierop het Buurtteam Eurowoningen Toekomstbestendig opgericht. Startend als sparringpartner heeft het Buurtteam uiteindelijk het initiatief overgenomen, om zelf tot een buurtplan te komen. De basis voor de proeftuin”, aldus Huibert, waarop Merel meteen aanvult: “Bewoners willen het eerst zelf begrijpen en zien. In de participatie is dit een heel belangrijk punt, want dan krijgen ze eigenaarschap.” De gemeente heeft hier Buurkracht bij betrokken, een stichting die bewoners ondersteunt in het zelf onderzoeken en vinden van de oplossingen.

Zo heeft het Buurtteam Eurowoningen Toekomstbestendig het eerste wijkwarmteplan van Leusden gemaakt. Met ondersteuning van Buurkracht, technisch bureau Endule en energieloket IkWilWatt zijn de verschillende bewonerswerkgroepen aan de slag gegaan. Bart: “Parallel aan de voorbereiding wilden we zichtbaar maken dat we bezig zijn. Daarom we hebben een aantal thema-avonden georganiseerd, over technieken, maar ook over financiering en subsidies.” Zo veel mogelijk bewoners zijn bij het proces betrokken via een bewonersenquête, webinars en het bewonerspanel. En met succes: van de bewoners is inmiddels 95% bekend met het Buurtplan, 86% vindt de energietransitie belangrijk en maar liefst 71% van de particuliere eigenaren wil voor 2030 isolatiemaatregelen nemen.

Samen verder bouwen

Met het Buurtplan willen ze eigenaren van de Eurowoningen op weg helpen naar een toekomstbestendig huis aan de hand van een menukaart. Daar staan alle woningspecificaties, isolatiemaatregelen, huidige technische mogelijkheden voor alternatieve warmte, inclusief beschikbare subsidies en financieringsmogelijkheden in. En er zijn meer voorbeelden, van isolatiemaatregelen tot een woning die Nul-op-de-meter is gemaakt. Belangstelling is er, mensen voelen de urgentie. De woningen zijn nu 50 jaar oud. Een flink deel is toe aan groot onderhoud en vrijwel alle woningen moeten zogezegd energetisch een kwaliteitssprong maken. “Ik word nu wekelijks gevraagd voor advies of één van de voorbeeldoffertes”, zo vertelt Jos. “De benodigde investeringen zijn fors. En al doende komen we van alles tegen. Zo wilden bedrijven door de recente prijsstijgingen hun offerteprijs niet voor een jaar vastzetten, een verzoek dat we in het kader van de ISDE-subsidie hadden gedaan.”

De uitdaging is nu om van plan tot uitvoering te komen. Hoe betrek en mobiliseer je de bewoners en schaal je de woningverduurzaming op? Bart: “Een belangrijk fundament hiervoor is de samenwerkingsovereenkomst die we met de gemeente hebben getekend. Het Buurtteam en de gemeente hebben hierin afspraken vastgelegd over wat we de komende jaren van elkaar mogen verwachten.” Ook participatie en communicatie is meegenomen in de overeenkomst, aldus Merel. “Het buurtteam wil zelf naar de wijk communiceren. De voorlopers en middenmoot kun je goed bereiken en faciliteren met informatie en voorbeelden. Maar dan heb je de achterblijvers, mensen die niet geïnteresseerd en gemotiveerd zijn, mensen in energiearmoede. In de samenwerkingsovereenkomst hebben we aangegeven dat de gemeente die groep voor haar rekening neemt. Zo willen we een inclusiviteitsbegeleider en lokale projectleider inhuren om ‘achter de voordeur te komen’ en deze mensen te bereiken.” Andere zaken worden in coproductie opgepakt, zoals de collectieve inkoop van maatregelen waarvoor specialistische kennis nodig is op het gebied van kosten en techniek. De coproductie wordt dan zo ingericht dat het Buurtteam gevrijwaard is van eventuele juridische risico’s, maar wel inbreng heeft in aspecten die voor bewoners belangrijk zijn zoals kwaliteit en prijs.

Individueel en collectief

De komende jaren blijft het Buurtteam actief om bewoners van de Eurowoningen te informeren en inspireren om daadwerkelijk aan de slag te gaan met het toekomstbestendig maken van hun woning, individueel en zo mogelijk collectief. Praat met je buren is het devies, bijvoorbeeld tijdens een van de buurtcafés, en leer van hun ervaringen. Een energiegids via IkWilWatt en de Groene Belevenis geeft gratis informatie. Met een bijdrage van de gemeente kunnen alle bewoners goedkoop een maatwerkadvies van een energie- en financieel adviseur aanvragen. Liefst worden gezamenlijke offertetrajecten opgestart met vele bewoners tegelijk.

De gemeente kijkt ook naar collectieve mogelijkheden voor de gehele wijk en Leusden. Bijzonder is volgens Huibert het zogenaamde soortenmanagementplan: “Een aantal beschermde diersoorten, zoals vleermuizen, leeft in gebouwen. Het verstoren van die dieren is verboden volgens de Wet Natuurbescherming. Voor een ontheffing moet lang en duur ecologisch onderzoek worden gedaan. Nu werken we met de provincie aan een gebundelde, collectieve ontheffing voor isolatiewerkzaamheden door particuliere woningeigenaren op basis van een soortenmanagementplan. Daarmee borgen we gemeentebreed de instandhouding van de soort, waardoor bedrijven en eigenaren onder voorwaarden mogen isoleren. In afwachting op goedkeuring hebben we nu een voorlopige ontheffing voor de wijk. Deze werkwijze zou niet alleen voor onze gemeente, maar liefst over de hele provincie, zelfs landelijk moeten worden ingevoerd.”

Van Buurtplan naar Wijkuitvoeringsplan

Om de opschaling binnen de wijk verder vorm te geven en de voortgang te bewaken zet de proeftuin het Wijkkompas in, een initiatief van Stroomversnelling. Hierin werken de Groenstichting, het Buurtteam, Stedin, het Waterschap en de gemeente samen, naast de Groene Belevenis, die het Buurtteam faciliteert in de organisatie. Dit samenwerkingsplatform past volgens de proeftuin heel goed in de stapsgewijze aanpak naar een toekomstbestendige wijk. Zo wordt op basis van het buurtplan naar een Wijkuitvoeringsplan gewerkt. Waar de PAW-bijdrage onder meer in de financiering van de onrendabele top kan bijdragen, ligt bij de provincie nog een subsidieverzoek voor een ondersteuning in de proceskosten, de participatie en communicatie. In dit proces ligt de kracht van de proeftuin, en mogelijk verdere opschaling naar andere wijken. Zoals ze het zelf verwoorden: Bewoners voorop! De gemeente is in de regie en de bewoners staan aan het stuur. Bart: “Eerdere initiatieven kwamen meer voort uit de gedrevenheid van enkele personen. Maar nu hebben we met het klimaatakkoord, het gevoel van urgentie, de ondersteuning van de gemeente én subsidie zo’n stevige basis om dit te kunnen doen, dat ik echt denk dat we gaan slagen in deze transitie naar aardgasvrij!”

Afbeeldingen

Cookie-instellingen